Μύρισε ..Χριστούγεννα!!! Καλές γιορτές!!!

Λίγες μέρες ακόμη μας χωρίζουν μακριά από τη μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης, τη γέννηση του Θεανθρώπου! Σε κάθε γωνιά της χώρας κάθε σπιτικό ετοιμάζεται για τη μέρα της γέννησης του Χριστού! Το θρησκευτικό συναίσθημα, περισσότερο έντονο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, όπως και τα πολυάριθμα κατά τόπους ήθη και έθιμα πλαισιώνουν τη γιορτή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων! Ακόμη και οι μεγάλοι γινόμαστε παιδιά αυτές τις μέρες έχοντας αναμνήσεις των παιδικών μας χρόνων και συναισθήματα κατάνυξης και πίστης!

Ας μυρίσουμε, λοιπόν, Χριστούγεννα από κάθε περιοχή της Ελλάδας!Ας ξεχάσουμε για λίγο τα προβλήματά μας! Ας ακούσουμε το μήνυμα αγάπης των ημερών! Ελάτε να ταξιδέψουμε μαζί σε ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων, ελάτε να ταξιδέψουμε στην παράδοσή μας!

Στην Ελλάδα το θρησκευτικό συναίσθημα για τα Χριστούγεννα ,τη μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή των Ελλήνων, ξεκινούσε ευλαβικά 40 μέρες σχεδόν νωρίτερα με την  νηστεία των Χριστουγέννων (γεγονός που ήταν πιο έντονο στο παρελθόν). Κατά το διάστημα της νηστείας το κρέας, τα γαλακτοκομικά και τα αυγά απουσίαζαν από το τραπέζι των πιστών.
 Όσο πλησίαζε η μεγάλη μέρα των Χριστουγέννων κάθε σπιτικό και κάθε νοικοκυρά ξεκινούσε τις  προετοιμασίες ώστε όλα να είναι έτοιμα για την μεγάλη γιορτή της Γεννήσεως του Ιησού Χριστού. Λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα οι νοικοκυρές έφτιαχναν τα μελομακάρονα, τα οποία φυσικά παρουσιαζόταν στο εορταστικό τραπέζι την ημέρα των Χριστουγέννων όταν τελείωνε και η νηστεία. Παλαιότερα τα μελομακάρονα ήταν αποκλειστικά για τα Χριστούγεννα κι οι κουραμπιέδες για την Πρωτοχρονιά. Σήμερα όμως και τα δυο αυτά γλυκά ετοιμάζονται και για τις δυο γιορτές. Στα νησιά πρωταρχική θέση κατέχουν και οι δίπλες.

Στη σύγχρονη εποχή το χριστουγεννιάτικο πνεύμα των ημερών σηματοδοτείται με το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Όλοι σχεδόν το στολίζουν λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα και παραμένει στα σπίτια τους έως και τη γιορτή των Φώτων. Στην Κρήτη παλιότερα το έθιμο αυτό δεν υπήρχε. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας συνήθιζαν να στολίζουν μικρά καραβάκια. Το έθιμο του χριστουγεννιάτκου δέντρου θεωρείται ότι έχει δυτική προέλευση, ωστόσο υπάρχουν σήμερα αποδείξεις ότι αυτό υπήρχε ήδη στην αρχαία Ελλάδα, όπου τα παιδιά στην αρχή του χρόνου τριγύριζαν στους δρόμους έχοντας στολισμένα κλαδιά δέντρων και τραγουδώντας την Ειρεσιώνη, τα αρχαία ελληνικά κάλαντα.

 Ανάλογη διακόσμηση πάντα στο πνεύμα των ημερών με πολυάριθμα στολίδια και φωτάκια έχουν οι αυλές, οι κήποι και οι εξώπορτες των σπιτιών. Παλαιότερα στα χωριά συνήθιζαν να κρεμούν στις πόρτες και στους τοίχους τα χριστουγεννιάτικα στεφάνια που ήταν ολόκληρες πλεξούδες από σκόρδα που πάνω τους κάρφωναν μικρά  γαρυφαλλάκια για να διώξουν την κακογλωσσιά που «καρφώνει» την ευτυχία του σπιτιού τους ή ήταν στεφάνια φτιαγμένα από έλατο διακοσμημένα με χριστουγεννιάτικα στολίδια που θεωρούσαν ότι φέρνει τύχη στο σπίτι ενώ απαραίτητη ήταν πάνω του η παρουσία του σκόρδου για να προστατεύει από το κακό μάτι.

Παραμονή Χριστουγέννων τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους για να τραγουδήσουν τα κάλαντα και κάθε σπιτικό γεμίζει με τη μελωδία του παραδοσιακού τριγώνου, τις χαρούμενες παιδικές φωνές και τις χαρακτηριστικές μυρωδιές από τη κουζίνα κάθε νοικοκυράς. Τα κάλαντα αποτελούν ένα τραγούδι, μια παράδοση και μια χαρμόσυνη αναγγελία. ‘’Καλήν εσπέρα άρχοντες, αν είναι ορισμός σας, Χριστού την Θεία Γέννηση να πω στ' αρχοντικό σας’’. Πήραν το όνομα τους από τις καλένδες του Ιανουαρίου και οι οποίες ήταν οι πρώτες ημέρες των Ρωμαϊκών μηνών όπου συγγενείς και φίλοι αντάλλασσαν επισκέψεις και δώρα συνήθως  μέλι, ξερά σύκα, χουρμάδες, χυλό  και μικρά νομίσματα.

 Στη σύγχρονη εποχή, οι παιδικές σκέψεις ότι ο καλόκαρδος Αη Βασίλης έρχεται φορτωμένος δώρα τα έκανε να κρεμούν στο τζάκι ή στο κρεββάτι τους κάλτσες παραμονή των Χριστουγέννων για να τις βρούν γεμάτες δώρα την επόμενη μέρα. Η γιορτή των Χριστουγέννων κορυφώνεται με τη λειτουργία ανήμερα των Χριστουγέννων που οι πιστοί κατακλύζουν τις εκκλησίες. Στη συνέχεια όλη η οικογένεια και συγγενικά πρόσωπα πλαισιώνουν το εορταστικό τραπέζι που σε άλλες περιοχές επικρατεί η γαλοπούλα και σε άλλες το χοιρινό.

Χριστουγεννιάτικα έθιμα

Στην Κεντρική Ελλάδα οι νέες κοπέλες ξεκινούσαν αμίλητες το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και πήγαιναν  στην πιο κοντινή βρύση του χωριού, για να την αλείψουν με βούτυρο και μέλι πριν πάρουν νερό. Το «τάισμα» της βρύσης γινόταν για να τρέχει η ευτυχία στο σπίτι τους σαν το νερό και να είναι η ζωή γλυκιά σαν το μέλι. Έπειτα, γέμιζαν τις στάμνες τους με το νερό και επέστρεφαν στα σπίτια τους χωρίς να πουν λέξη καθ όλη τη διαδρομή.

Στα Γρεβενά ανάβουν ένα μεγάλο ξύλο σε μια γωνιά από την παραμονή των Χριστουγέννων και η φωτιά καίει συνέχεια μέχρι τα Φώτα για να προστατεύει την οικογένεια από τα δαιμονικά. Τους καλικάτζαρους που η παράδοση τους παρουσιάζει ως μικρά τερατόμορφα πλασματάκια που ζουν κάτω από την Γη και πριονίζουν τον κορμό που την κρατάει στην θέση της όλο τον χρόνο. Τις ημέρες των Χριστουγέννων, όμως, κάνουν ένα διάλειμμα, αφήνουν κάτω τα πριόνια και έρχονται στον πάνω κόσμο για να εκνευρίσουν τους κατοίκους του. Όμως κατά την απουσία  τους, το δέντρο που κρατά τη Γη στη θέση της ξαναμεγαλώνει κι όταν οι καλικάντζαροι επιστρέφουν, πιάνουν πάλι δουλειά από την αρχή, για άλλον έναν χρόνο. Το έθιμο, λοιπόν, θέλει η φωτιά να καίει στα σπίτια όλο το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, από την Παραμονή έως τα Αη Γιαννιού, για να κρατάει μακριά τους  καλικάντζαρους, οι οποίοι ενώ ζουν στα βάθη  της Γης τη φοβούνται. Οι ένοικοι του σπιτιού επιλέγουν μάλιστα ξύλα δέντρων που αργούν να καούν, ακόμη και χλωρά, και τα «παντρεύουν».

Στη Θεσσαλία , παίρνουν ένα ξύλο με θηλυκό όνομα (π.χ. κερασιά) και ένα με αρσενικό όνομα , συνήθως από αγκαθωτά δέντρα. Τα αγκαθωτά δέντρα θεωρείται ότι απομακρύνουν τα δαιμόνια, όπως τους καλικάντζαρους. Επιστρέφοντας από την εκκλησία στο σπίτι, τα κορίτσια βάζουν παραδίπλα στο αναμμένο τζάκι κλωνάρια κέδρου που τα ξεδιαλέγουν, ενώ τα αγόρια τοποθετούν κλαδιά από αγριοκερασιά. Τα μικρά αυτά κλαδιά δέντρων πρεσβεύουν τις προσωπικές τους ευχές για την πραγματοποίηση μιας όμορφης ζωής. Φροντίζουν μάλιστα τα κλαδιά αυτά να είναι λυγερά και παρακολουθούν με ενδιαφέρον ποιο κλωνάρι θα καεί πρώτο, καθώς σύμφωνα με τη  λαϊκή αντίληψη αυτό είναι καλό σημάδι για το κορίτσι ή το αγόρι, αντίστοιχα,και θα είναι αυτό που θα παντρευτεί πρώτο. Στη Θεσσαλία ένα ακόμη σημαντικό έθιμο είναι το σφάξιμο του γουρουνιού,τα λεγόμενα ‘’χοιροσφάγια’’. Η προετοιμασία για το σφάξιμο του γουρουνιού γίνεται με εξαιρετική φροντίδα, ενώ ακολουθεί γλέντι μέχρι τα ξημερώματα, για να επαναληφθεί η ίδια διαδικασία την επόμενη και τη μεθεπόμενη μέρα (για αυτό και αποκαλείται και ‘’γουρουνοχαρά’’).

Στην Κρήτη  κυριαρχεί το ζύμωμα του Χριστόψωμου. Είναι καθαρά χριστουγεννιάτικο έθιμο και γίνεται με μεγάλη ευλάβεια από την νοικοκυρά. Για το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι το Χριστόψωμο είναι ευλογημένο ψωμί αφού θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειας του. Χρησιμοποιούν καλής ποιότητας αλεύρι και ξεχωριστά υλικά όπως ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρύφαλλα. Μαζεύονται οι γυναίκες του σπιτιού και όσο να γίνει το προζύμι, τραγουδούν, «ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει». Πλάθουν το ζυμάρι και χρησιμοποιούν τη μισή ζύμη για να φτιάξουν μια κουλούρα. Με την υπόλοιπη ζύμη  φτιάχνουν σταυρό  και στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι που συμβολίζει τη γονιμότητα. Στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το πιρούνι για να βγάλουν το ‘’κακό μάτι’’ και να διώξουν την κακογλωσσιά. Ο νοικοκύρης του σπιτιού παίρνει το Χριστόψωμο, το σταυρώνει, το κόβει και το μοιράζει σε όλους που βρίσκονται στο τραπέζι, αντιπαραβάλλοντας τη Θεία Κοινωνία, όπως  ο Χριστός έδωσε τον Άρτο της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένεια του.

Στα χωριά Πλατανιά και Σιταγροί της Δράμας αναβιώνει κάθε χρόνο το έθιμο των Μωμόγερων που προέρχεται από τους Πόντιους πρόσφυγες. Η ονομασία τους προέρχεται από τη λέξη μίμος ή  μώμος και τη λέξη γέρος, και συνδέεται με τις μιμητικές τους κινήσεις. Φοράνε τομάρια λύκων ή τράγων ή είναι ντυμένοι με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γέρων. Οι Μωμόγεροι προσδοκώντας τύχη για τη νέα χρονιά, γυρίζουν χωρισμένοι σε παρέες όλο το δωδεκαήμερο, ψάλλοντας τα κάλαντα ή φωνάζοντας ευχές. Όταν οι παρέες συναντηθούν, μιμούνται ότι πολεμούν  μεταξύ τους ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να παραδεχτεί την ήττα της. Το ίδιο έθιμο με κάποιες παραλλαγές γίνεται στην Κοζάνη και τη Καστοριά  γνωστό ως Ραγκουτσάρια.
Σύφωνα με την παράδοση,  όταν γεννήθηκε ο Χριστός και οι βοσκοί πήγαν να προσκυνήσουν, ήταν νύχτα και βαθύ σκοτάδι. Βρήκαν, λέει, κάπου ένα ξερό πουρνάρι κι έκοψαν τα κλαδιά του. Πήρε ο καθένας από ένα κλαδί στο χέρι, του έβαλε φωτιά και γέμισε το σκοτεινό βουνό χαρούμενες φωτιές και τριξίματα και κρότους από τα αναμμένα κλαδιά. Έτσι,λοιπόν, στην  Άρτα και τα Ιωαννίνα όποιος πάει στο σπίτι του γείτονα ή σε συγγενή  για να πει χρόνια πολλά, κρατάει ένα κλαδί που καίει με κρότους.

Στη Μακεδονία, ο νοικοκύρης του σπιτιού ψάχνει στην εξοχή τις παραμονές των γιορτών και διαλέγει το πιο όμορφο, γερό και δυνατό ξύλο από πεύκο ή ελιά και το πηγαίνει σπίτι του με σκοπό να καίει συνέχεια στο τζάκι από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα. Οι πιστοί παραλληλίζουν το γεγονός ότι όπως  καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται και ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ.

Στα χωριά της Μάνης, ζυμώνουν  και ψήνουν τις τηγανίδες, τα μανιάτικα λαλάγγια. Στο σοφρά ή σε κάποιο τραπέζι, η μητέρα και οι νεαρές κοπέλες πλάθουν το έτοιμο ζυμάρι σε χοντρό μακαρόνι και το διπλώνουν στα τέσσερα.

Στην Πέλλα αναβιώνει το έθιμο της «Κόλιντα Μπάμπω» που έχει σχέση με τη σφαγή του Ηρώδη. Οι κάτοικοι της περιοχής ανάβουν το βράδυ φωτιές φωνάζοντας «κόλιντα μπάμπω» δηλαδή «σφάζουν γιαγιά». Σύμφωνα με το έθιμο οι φωτιές ανάβουν για να γίνει γνωστή η σφαγή και οι άνθρωποι να προφυλαχτούν.

Στην Πελοπόννησο έχουν το έθιμο του σπασίματος του ροδιού. Δεν κυριαρχεί μόνο την Πρωτοχρονιά αλλά και τα Χριστούγεννα, όπου επιστρέφοντας από την εκκλησία μπαίνουν στο σπιτικό τους με το δεξί πετώντας συγχρόνως κάτω ένα ρόδι για να πεταχτούν οι ρώγες του παντού. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

Σας ευχόμαστε ολόψυχα καλά Χριστούγεννα με υγεία, αγάπη και ευτυχία για σας και τις οικογένειες σας!

Γεωργία Ζυγογιάννη
Φαρμακοποιός
www.pharmacy4u.gr